راهنمای جامع اصول طراحی و تاسیس کارخانه خوراک
راحتی و اجرای کارخانه خوراک علمی گسترده است که با موضوعات سایر علوم ارتباط بسیاری دارد برای مثال علومی مانند مهندسی صنایع، مکانیک، برق، عمران و همچنین علوم اقتصادی، مدیریت صنعتی، معماری، مهندسی شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری ممکن است به نحوی در این موضوع دخالت داشته باشند.
هدف در طراحی کارخانه خوراک، تولید مواد اولیه با سرعت بیشتر در یک محیط مطلوب تولیدی و با کمترین زمان و حداقل اتلاف سرمایه، تولید محصولی است که به دست مصرف کننده برسد.
مسلم است که این هدف حاصل نخواهد شد مگر این که هر یک از فعالیتهایی که در کارخانه صورت می‌گیرد، بررسی و مطالعه شود و از نظر علمی اصلاحات لازم در خصوص آن فعالیت طبق ضوابط معین و مشخص به عمل آید.
عمده‌ترین وظیفه کارخانه خوراک، تولید خوراک براساس خصوصیاتی چون ارزش غذایی خوراک، خواص فیزیکی و شیمیایی آن و هزینه پایین حمل و نقل می باشد.
کارخانه خوراک نیاز به تجهیزات مدرن، امکان تولید مطلوب و مقرون به صرفه بودن از لحاظ اقتصادی دارد که ارتباط مستقیم به عواملی از جمله برنامه ریزی مناسب، انتخاب سازنده معتبر برای ساخت ماشین آلات، پرسنل فنی و … دارد.
اصول سازماندهی در کارخانه خوراک
کارخانه خوراک می بایست یک سیستم سازماندهی کامل داشته باشد که به اهداف خود دست یابد به طور کلی این سیستم شامل سیستم مدیریتی، سیستم اجرایی و سیستم پشتیبانی است.
سیستم مدیریتی
این سیستم بایستی چهار وظیفه را بعهده داشته باشد:
- تصمیم گیری و برنامه ریزی
- سازماندهی و هدایت
- نظارت و کنترل
- آموزش و تشویق
این سیستم شامل ۳ زیر شاخه می شود:
- سیستم مدیریت عملیاتی
- سیستم مدیریت تولید
- سیستم مدیریت نیروی انسانی
در این سیستم اطلاعات ورودی مهم شامل نیروی انسانی، سرمایه، مواد اولیه می باشد در حالیکه اطلاعات خروجی شامل اهداف بازرگانی، راهکارهای تولیدی، طرح ها و برنامه مدیریت پرسنل است.
سیستم اجرایی
این سیستم به تکمیل طرح های پیشنهاد شده توسط واحد مدیریت و نتیجه گیری از اهداف بازرگانی از میان یک سلسله فعالیت های خاص می پردازد.
این مورد شامل ۲ زیر شاخه شامل سیستم تولید و سیستم فروش است که سیستم تولید معمولا در بردارنده چهار بخش است:
- الف) تکنولوژی تولید که مواردی چون ساخت فرمول، آزمایش فرمول، رویه کار و فرآیند فنی تولید را تحت پوشش خود دارد.
- ب) فرآیند تولید اصلی، تبدیل مواد مغذی به محصولات تمام شده یا نیمه تمام با استفاده از تجهیزات و تکنولوژی مدرن است.
- پ) تولید ملزومات کمکی شامل تهیه بخار، الکتریسیته و آب بعلاوه نگهداری تجهیزات است که فاکتورهای ضروری برای تضمین عملکرد نرمال تولید مقدماتی هستند.
- ت) خدمات تولید شامل بازرسی و حفاظت از مواد اولیه، ابزار و تمهیدات حراستی نیروی کار که هر دو بخش تولید مقدماتی و تولید کمکی را به خدمت می گیرد.
عملکرد سیستم فروش و عرضه در بردارنده خرید مواد اولیه، ابزار و تجهیزات بعلاوه فروش محصول تولید شده و خدمات پس از فروش است.
سیستم پشتیبانی تولید
وظیفه آن تهیه اطلاعات به منظور تصحیح و تعدیل اهداف بازرگانی و تهیه طرح های تولید برای سیستم مدیریت است. سیستم پشتیبانی تولید برای کارخانه خوراک به بررسی بازار و کنترل کیفی مشتمل بر بازرسی معطوف است این مورد معمولاً با واحد فروش، آزمایشگاه و واحد فارم آزمایشی تکمیل می گردد.
تعیین ظرفیت و طرح توسعه کارخانه خوراک
مطابق با انواع گوناگون خوراک، کارخانه های خوراک را می توان به کارخانجات تولید مکمل، تولید کنسانتره و خوراک کامل طبقه بندی کرد.
تصمیم‌گیری در مورد ظرفیت کارخانه باید در وقت مناسب صورت بگیرد. در این میان بهترین عامل تعیین‌کننده در تصمیم‌گیری، نمودارهای فروش یا تقاضا است.
با توجه به اینکه در فروش خوراک، تغییرات فصلی تأثیرگذار هستند، تصمیم گیری بهینه نیست که ظرفیت کارخانه را بر اساس بالاترین مقدار تقاضا در نظر گرفت.
بنابراین، انتخاب هایی که می توان از آن‌ها در زمینه استفاده از نمودارهای فروش برای بهینه سازی تصمیمات گرفت، به صورت زیر خلاصه می‌شود:
- تعیین ظرفیت کارخانه بر طبق بالاترین نقطه فروش
- تعیین ظرفیت کارخانه به صورت معدل فروش در طول سال
اگر معیار انتخاب بر طبق نمودارهای فروش در نظر گرفته شود، سرمایه گذار باید مقدار احتمال یا ریسک هزینه‌ها را به حداقل برساند همچنین باید مقدار نیروی کار لازم و دستمزدها را به طور متغیر انتخاب کند. بنابراین با توجه به موارد فوق می‌توان حد متوسطی را برای ظرفیت تولید انتخاب کرد.
طرح توسعه از دیگر مسائل مدیریت طراحی کارخانه خوراک می‌باشد. دلایل زیادی برای طرح گسترش در کارخانه مطرح است که مدیریت بایستی به فکر برنامه ریزی در این زمینه باشد. بعضی از این عوامل به شرح ذیل می‌باشد:
- به علت پایین بودن ظرفیت کارخانه، ممکن است مقدار تقاضا برآورده نشود.
- ممکن است محصول جدیدی به خط تولید اضافه شود
- ممکن است عملیات اضافی یا سرویس زیادتری مورد نیاز باشد.
در طرح توسعه کارخانجات خوراک با توجه به ماهیت فرایند تولید ضروری است، ظرفیت یک سری از تجهیزات برای هر دو طرح فعلی و توسعه در نظر گرفته شود. برای مثال ظرفیت مخازن آماده‌سازی، ظرفیت میکسر، ظرفیت بالا برنده‌ها و گاهی ظرفیت آسیاب (بستگی به نوع طراحی). در غیر این صورت طراحی پیچیده و هزینه آن به مراتب افزایش می‌یابد.
ساختمانها و تاسیسات اداری کارخانه خوراک
این بخش شامل ساختمان اداری، بخش نگهبان ورودی، پارکینگ، حوضچه گندزدایی، بورد تبلیغاتی، محوطه حیاط و دیوار محوطه می‌باشد. ساختمان اداری مهمترین قسمت از موارد فوق می‌باشد و از این جهت مورد بررسی قرار می‌گیرد که اهمیت آن معادل نقش استقرار تجهیزات و ماشین آلات در کارایی کارخانه می‌باشد. همچنین طراحی درست جانمایی (استقرار تجهیزات و ماشین آلات و جاسازی دفاتر) که از وظایف مدیریت است برای دستیابی به بازدهی مفید است.
مدیریت برای پشتیبانی و حمایت تولید دریک کارخانه خوراک صنعتی به فضای اداری برای مسئولین اداری مانند مدیر کارخانه، مدیر تولید، سرپرست و سرکارگر، کنترل تولید، کنترل کیفیت، فروش، حسابداری، خرید، مهندسی صنایع، بارگیری و دریافت، منابع انسانی، تحقیقات و توسعه و غیره نیازمند می‌باشد.
ساختمان اداری می توانند در محل های ذیل قرار گیرند:
- در داخل ساختمان کارخانه
- در یک ساختمان جداگانه در مجاورت ساختمان کارخانه
- در یک ساختمان جداگانه با فاصله از ساختمان کارخانه
ساختمان های اصلی مربوط به خدمات کارکنان
به طور کلی شامل رستوران، خوابگاه یا استراحتگاه، حمام، دستشویی عمومی، زمین ورزش و … می باشد. تجربه نشان داده است که اگر محیط کاری مناسبی انتخاب شود بازدهی تا %۳۰ بالا می‌رود.
متاسفانه در بسیاری از واحدهای صنعتی، نه تنها چنین امری رعایت نمی‌شود، بلکه مدیریت در برنامه‌های آینده خود نیز آن را در نظر ندارد. بنابراین برای رسیدن به بازدهی مطلوب، نه تنها به ماشین آلات و کارگر خوب نیاز است بلکه ماشین و کارگر باید بتوانند در جای مناسب و با شرایط خوب به بازدهی مطلوب خود برسند.
چون اغلب کارخانه‌ها معمولا در بیرون شهرها و به طور کلی دور از خدمات شهری مانند خدمات پزشکی و غیره هستند، لزوم ایجاد بهداری با تسهیلات مناسب از سوی مدیریت پیش بینی شود.
به طور کلی می توان خدمات کارکنان را به بخشهای ذیل تقسیم کرد:
- خدمات غذایی (رستوران)
- خدمات پزشکی درمانی
- اطاقهای رختکن، دستشویی و توالت
- خدمات فوق برنامه (گردشهای دسته جمعی، بازدیدها و…)
البته این خدمات فوق از کارخانه‌ای به کارخانه دیگر متفاوت است و مقدار آن بسته به نوع، شکل و ساختار مدیریتی کارخانه متغیر است ولی نباید از میزان تعریف شده‌ای کمتر باشد.
همه کارخانجات خوراک ممکن است کلیه ساختمان ها و تأسیسات ذکر شده فوق را نداشته باشند و طرح ها و سلیقه‌های متفاوتی مطابق با معیارها، تنوع تولید و ساختار تأسیساتی واقعی وجود داشته باشد.
