مهندسی سبز در صنعت دام، طیور و آبزیان
مهندسی سبز
مهندسی سبز روش سیستماتیک برای تولید و پردازش محصولات است هنگامی که ویژگیهای محیطی به عنوان اهداف اولیه مورد توجه قرار می گیرد. مهندسی سبز شامل چهار هدف کلی است که کیفیت محیطی و اقتصاد تولید را بهبود می دهد. این اهداف عبارتند از:
الف ) کاهش ضایعات
به طورکلی کاهش ضایعات شامل طراحی محصول بادوام زیاد که اغلب به عنوان کیفیت محصول در نظر گرفته می‌شود، می‌باشد.
ب) مدیریت مواد
مدیریت مواد شامل فعالیت‌هایی است که مواد یا اجزای به کار رفته را برای استفاده مجدد با کاربری ارزش افزوده بالا بازیافت می‌کند.
پ) پیشگیری از آلودگی
هدف پیشگیری آلودگی حذف استفاده از فرایندهای تولیدی است که آلودگی ایجاد می‌کند. این کار هم با طراحی مجدد فرایندها برای حذف تولید محصولات فرعی مضر یا طراحی مجدد محصولات برای حذف نیاز به آن فرایندهایی که محصولات فرعی مضر ایجاد می کنند امکان پذیر است. این عموما” به عنوان راه حل EOP شناخته شده است. پیشگیری آلودگی مستلزم سرمایه‌گذاری است اما در مقایسه با معیارهای کنترل آلودگی هزینه کمتری در بر دارد.
ت ) افزایش محصول
در بسیاری موارد، عملکرد محصول به صورت قابل ملاحظه‌ای با وجود ویژگیهایی که منجر به ضایعات و آلودگی کمتر در مدت استفاده در کل عملیاتش است، افزایش می‌یابد.
بنابراین مهندسی سبز در قالب طراحی محصول سبز ( یا طراحی برای محیط ) و مدیریت زنجیره عرضه می‌تواند به عنوان زمینه‌های رقابتی برای کارخانجات باشد.
کاربردهای مدیریت سبز
مدیریت و بهره وری سبز علاوه براین که تعامل میان فعالیت های اقتصادی و توسعه اجتماعی را نشان می دهد، نقش بخش دولتی را در حفاظت از محیط زیست پررنگتر می‌کند.
زمینه‌های زیادی وجود دارد که بهره وری سبز می تواند در آنها کاربرد داشته باشد. بعضی از این زمینه ها عبارتند از:
الف) حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست
ب) قانونگذاری و پیروی از قوانین
پ) ایزو ۱۴۰۰۰، سیستم مدیریت محیط زیست
ت) طبقه بندی براساس معیارهای زیست محیطی
ث) طراحی برای محیط زیست
ج) کاهش ضایعات
چ) محصول پاک
ح) جلوگیری از آلودگی
خ) فن‌آوری های تمیز
د) کارایی بر اساس معیارهای زیست محیطی
ذ) مدیریت ضایعات خطرناک و مدیریت ضایعات شیمیایی سمی
ر) مدیریت انرژی
ز) ارتقاء کیفیت و بهره وری
ژ) امنیت و سلامت شغلی
س) توسعه اجتماعی
ش) مدیریت محیط صنعتی بر اساس معیارهای محیط زیست
ص) مدیریت زنجیره عرضه
مدیریت و بهره وری سبز در زمینه صنعت دام، طیور و آبزیان
امروزه با توجه به شدت گرفتن رقابت در عرصه تولید، تجارت و ارتقاء آن از سطوح محلی و ملی به سطح بین المللی و با توجه به نیازهای نوین بشری و نیز وجود مسائل و مشکلاتی نظیر آلودگی محیط زیست، مشکل رفع پسمانده های صنعتی، بحران انرژی و غیره لزوم توجه به امر حفاظت از محیط زیست اطراف کارخانه از جمله پیش شرطهایی برای پایداری برنامه‌های رشد و توسعه تلقی می‌شود. محیط داخل و اطراف کارخانه خوراک می تواند بازگوکننده سلامتی پرسنل، کارآیی مدیریت و کیفیت خوراک تولید شده است.
تعریف مدیریت و بهره‌وری سبز
برای دستیابی به توسعه پایدار، نیاز به حرکتی ماوراء پیشگیری از آلودگی و تضمین دستیابی به بهبود بهره وری و حفاظت محیط زیست به طور همزمان می‌باشد. شناخت این حرکت در مفهوم بهره‌وری سبز انعکاس یافته است.
بهره‌وری سبز به عنوان یک استراتژی برای ارتقاء بهره‌وری و عملکرد محیطی درتمام مراحل توسعه اجتماعی – اقتصادی تعریف شده است. بهره‌وری سبز چیزی جز کاربرد بهره‌وری مناسب و ابزارها، فنون و فن آوری های محیط زیست برای کاهش تاثیرات شدید فعالیت‌های تولیدی و خدماتی بر روی محیط زیست نمی‌باشد.
مفهوم بهره وری از ترکیب دو استراتژی توسعه ای مهم شکل گرفته است:
الف) ارتقاء بهره وری
ب) حفاظت از محیط زیست
هدف از بهره‌وری سبز، اطمینان از حفاظت از محیط زیست در کنار سود آوری تجاری است. در بهره وری سبز، محیط زیست و توسعه دو روی یک سکه هستند و این بدان معنا است که هر استراتژی توسعه ای که بخواهد به صورت پایدار باشد، باید بر کیفیت، سود آوری و محیط زیست تمرکز نماید. این سه عامل (کیفیت، سود آوری، محیط زیست) سه ضلع مثلث بهره وری سبز را تشکیل می دهند.
ماشین آلات و بهره وری سبز
در مواردی که درخط تولید خوراک نقص فنی بوجود آید، مواد اولیه استفاده شده در فرایند تولید تبدیل به ضایعات می شوند و موجب هدر رفتن منابع طبیعی، اتلاف نیروی کار می‌شود و هزینه های تولید را افزایش می‌دهد. بنابراین می توان گفت که بهبود بهره وری به معنی استفاده بهتر از منابع و آلودگی کمتر محیط می‌باشد. بهره وری سبز این امکان را برای شرکت ها فراهم می کند که از طریق ابزارهایی مانند تحلیل ( کاهش، ساده سازی ) منابع، حداقل سازی ضایعات، جلوگیری از آلودگی و تولید محصولات بدون آلودگی ، هزینه های خود را کاهش دهند. بدین طریق کارخانجات می توانند به طور همزمان به بهبود بهره وری و حفاظت از محیط زیست دست یابند.
نیروی انسانی و بهره وری سبز
در حال حاضر کارخانجات تولید مکمل، کنسانتره و خوراک بایستی با ایجاد سیستم مکانیزاسیون و اتوماسیون خط تولید سعی کنند تا نیروی کار خود را در سلامت کامل حفظ کنند. سلامتی کارکنان و موارد ایمنی آنها از اهمیت خاصی برخوردار است و هر تصادفی به معنی از دست دادن زمان عملیات می‌باشد.
بهداشت محیط و بهره وری سبز
در کارخانه خوراک مراعات اصول بهداشتی و انجام عملیات لازم برای جلوگیری از عوامل بیماریزا وخطرهای ناشی از کلیه اموری که سلامت پرسنل را به خطر بیندازد، ضروری است.
اهم مسائلی که باید در این زمینه رعایت کرد عبارتند از:
الف) تامین آب آشامیدنی سالم و کافی
ب) جمع آوری و دفع صحیح زباله و مواد زائد
پ) جمع آوری و دفع صحیح فاضلاب
ت) تامین غذای سالم
ث) مبارزه با حشرات و جوندگان
ج) ایجاد تسهیلات بهسازی کافی
چ) تامین نظافت عمومی محیط کار
ح) آموزش شاغلین و پرسنل برای رعایت اصول بهداشتی در محیط کار
خ) انجام کنترلهای لازم
بهداشت خوراک و بهره وری سبز
منظور از غذا همان زنجیره غذایی انسان به واسطه تولیدات دامی است بنابراین وضعیت بهداشت خوراک نه تنها بازگوکننده سلامتی دام و طیوراست، بلکه به سلامتی انسان نیز تأثیر می گذارد.
آلودگی خوراک را بر اساس خواص آنها می توان به سه نوع طبقه بندی کرد :
الف) آلودگی فیزیکی
چنانچه ناخالصی‌هایی مانند شن و ماسه، براده های فلزی و غیره با خوراک مخلوط شوند می‌توانند آسیب‌های جدی به دام وارد کنند بویژه خرده های فلز و شیشه ممکن است باعث سوء هاضمه التهاب عفونی یا خون ریزی داخلی و حتی مرگ شوند.
ب) آلودگی شیمیایی
این آلودگی شامل وجود مواد مضر و سمی در خوراک در بعضی شرایط خاص است. معمولی ترین مواد شیمیایی موجود در خوراک آلوده که می‌توانند باعث مسمومیت دام شوند، ترکیبات آلی کلرین (DDT)، ترکیبات آلی فسفر، ترکیبات آلی جیوه و آرسنیک هستند. در مورد خوراک که برای مدت طولانی انبار میشوند باید به آلودگی های مواد دفع آفات و حشره کش ها نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
مواد شیمیایی باقیمانده در خوراک یکی از مشکلات عمده بهداشت عمومی است. علاوه بر این مواد سمی نیتریت گلیکوسید سیانوژیک نیز در بعضی علوفه ها یافت می شود که باعث تولید اسید هیدروسیانیک آزاد و نیتریت در شرایط مناسب می شود که این ماده باعث مسمومیت و حتی مرگ دام می شود.
همچنین استفاده نامناسب از کنجاله های پنبه دانه، کلزا و دانه‌های جو و دیگر غلات که پس از سم زدایی به فرمول خوراک به نسبت مناسب افزوده میشوند، باعث ایجاد مسمومیت می‌گردد.
پ) آلودگی بیولوژیکی
این آلودگی با منشا باکتری، کپک و سموم تولید شده توسط آنها است و علاوه بر این برخی موجودات زنده مانند انگل ها، حشرات، موش‌ها و از این قبیل را نیز شامل می‌شود. این آلودگی نه تنها ارزش غذایی خوراک را کاهش می‌دهد، بلکه باعث مسمومیت بیماری های عفونی و بیماری های انگلی دام می‌شود.
در مجموع ضروری است که به نکات بهداشتی ذیل در کارخانجات خوراک رعایت شود:
الف) کیفیت مواد اولیه بایستی مورد بازرسی قرار گیرد و ضمنا” خرید آن باید از ضمانت لازم برخوردار باشد تا ضمن مشاهده هر گونه آلودگی بتوان آن را مرجوع کرد.
ب) بایستی توجه کامل به مرحله توزین و آماده سازی و دقت آن شود. مخصوصا” برای آماده سازی مواد ریز مغذی این حساسیت بیشتر است که توصیه می گردد دو نفر مسئول این قسمت از این کار باشند. ضمنا” باسکول سیستم آماده سازی بهتر است هر سه ماه کنترل و بازرسی شود.
پ) یکنواختی خوراک یکی از فاکتورهای مهم در کیفیت خوراک می باشد که به زمان میکس کردن و اجتناب از هر گونه عملیات مازاد بعد از آن می‌باشد.
ت) بایستی حتما برنامه های مدون جهت تعمیر، نگهداری و نظافت کل خط تولید انجام گردد، مخصوصا” هنگامی که فرمول و نوع خوراک عوض می شود.
ث) در داخل محوطه کارخانه نبایستی دام و طیور موجود باشد چرا که امکان آلودگی خوراک از طریق فضولات می باشد.
ج) بایستی به طور مرتب از محصول تمام شده آزمایشهای کنترل کیفیت بعمل آید تا از استانداردهای تغذیه و بهداشت آن مطمئن گردید. بعلاوه وجود عناصر شیمیایی مضر ویا دوز بالای مواد دارویی در خوراک با این آزمایشات مشخص می‌گردد.
چ) به اصول نگهداری خوراک در انبارها باید توجه شود. هنگام ذخیره سازی باید رطوبت و دما کنترل دقیق گردد. در غیر این صورت محیط آماده برای رشد انواع میکروارگانیسم ها از قبیل باکتریها، قارچها و غیره خواهد شد. کنترل حشرات در انبارهای ذخیره خوراک نیز بستگی به کنترل منطقی رطوبت و دما دارد. محصول تمام شده بایستی به طور منظم نمونه گیری شود و نتایج آن ثبت گردد.
ح) اصول کلی برچسب های خوراک بایستی در بسته بندی خوراک رعایت گردد شامل فرمول، ارزشهای تغذیه‌ای، وزن خالص، تاریخ تولید و انقضاء، دوره ضمانت، مشخصات تولید کننده و غیره.
