دستگاه اکسترودر مخصوص خوراک طیور و آبزیان + تک و دو مارپیچ
دستگاه اکسترودر یکی از مهم‌ترین تجهیزات در صنعت تولید خوراک طیور و آبزیان است. این دستگاه با استفاده از ترکیبی از فشار مکانیکی، حرارت و برش مکانیکی، مواد اولیه را به محصولی قالب‌گیری شده، یکنواخت و با ارزش تغذیه‌ای بالا تبدیل می‌کند.
در پرورش ماهی و طیور، کیفیت خوراک تأثیر مستقیم بر رشد، سلامت و بازده اقتصادی دارد. در این مقاله با انواع اکسترودر (تک‌مارپیچ و دو‌مارپیچ)، نحوه عملکرد، اجزا، روش شکل‌دهی و مزایای آن آشنا می‌شویم و همچنین محدوده قیمت‌ها و نکات خرید را بررسی خواهیم کرد.
دستگاه اکسترودر چیست؟
دستگاه اکسترودر (Extruder Machine) در واقع یک خط تولید کوچک در قالب یک ماشین است که عملیات مخلوط‌کردن، پخت، شکل‌دهی و برش مواد اولیه را در یک فرآیند پیوسته انجام می‌دهد. در تولید خوراک طیور و آبزیان، این دستگاه باعث می‌شود نشاسته موجود در مواد اولیه ژلاتینه و پروتئین‌ها دناتوره شوند، که نتیجه آن افزایش هضم‌پذیری و قابلیت جذب مواد مغذی است.
اکسترودرها قادرند انواع خوراک را تولید کنند:
- خوراک شناور (Floating Feed) برای ماهی‌های سطح‌خوار
- خوراک فرو رونده (Sinking Feed) برای گونه‌های کف‌زی
- خوراک با دانسیته‌های مختلف برای پرندگان
انواع اکسترودر
انتخاب نوع اکسترودر بستگی مستقیم به فرمولاسیون خوراک، ظرفیت تولید، نیازهای کنترل فرایند و بودجه دارد. عملاً دو خانواده اصلی وجود دارد:
- اکسترودر تک‌ماردون (تک‌مارپیچ)
- اکسترودر دو‌ماردون (دو‌مارپیچ)
اکسترودر تک ماردون (اکسترودر تک مارپیچ)
اکسترودر تک‌ماردون ساختار ساده‌تری دارد؛ یک پیچ یا ماردون داخل یک سیلندر حرکت می‌کند و مواد را به جلو رانده، فشرده، گرم و در نهایت از قالب خارج می‌سازد.
این نوع برای خوراک‌های ساده‌تر، خط‌هایی با سرمایه کمتر و محصولاتی که نیاز به اختلاط پیچیده ندارند مناسب است. از مزایای آن می‌توان به استهلاک پایین‌تر، نگهداری ساده‌تر و هزینه اولیه کمتر اشاره کرد؛ اما در کنترل دقیق رطوبت، اختلاط پیشرفته و تغییر سریع فرمول‌ها محدودیت‌هایی دارد.
اکسترودر دو ماردون (اکسترودر دو مارپیچ)
در اکسترودر دو‌ماردون (دو مارپیچ) هم‌محور (معمولاً همگردان یا خلاف‌گردان) داخل یک بشکه قرار گرفته‌اند که موجب تبادل بهتر ماده، اختلاط قوی‌تر، کنترل دقیق‌تر دما و رطوبت و انعطاف‌پذیری بالاتر در تولید فرمول‌های پیچیده می‌شود.
این نوع برای تولید خوراک‌های شناور با کیفیت بالا، خوراک‌های با محتوای چربی متنوع و فرمول‌های حاوی افزودنی‌های حساس توصیه می‌شود. اکسترودرهای دو‌مارپیچ معمولاً در خطوط نیمه‌صنعتی تا صنعتی کاربرد بیشتری دارند و قابلیت‌های بالاتری در تنظیم پارامترها ارائه می‌دهند.
نحوه عملکرد دستگاه اکسترودر خوراک ماهی
عملکرد اکسترودر برای خوراک ماهی تلفیقی از حرارت، فشار و برش مکانیکی است که باعث پخت جزئی و تغییر ساختار مواد می‌شود. فرایند کلی به این شکل است:
- مواد خام وارد هاپر و تغذیه‌گر می‌شود؛
- ماردون‌ها (یک یا دو) مواد را به سمت مناطق گرمایش و فشرده‌سازی هدایت می‌کنند؛
- در داخل بشکه، از طریق المان‌های گرمایشی و اصطکاک، دما بالا رفته و ترکیبات نشاسته‌ای ژلاتینه می‌شوند؛
- مخلوط تحت فشار از قالب (دای) خارج شده و در خروجی با تیغه‌ها به اندازه‌های موردنظر بریده می‌شود؛
- برای خوراک شناور، کنترل دقیق دانسیته و میزان پفک‌شدن (اکسپنشن) در خروجی ضروری است؛ برای خوراک فرو رونده تغییر در ساختار و دانسیته اعمال می‌شود.
روش کار دستگاه اکسترودر
روش کار ترکیبی از مراحل فیزیکی و کنترلی است. در سطح کلی مراحل زیر اجرا می‌شود:
- پیش‌آماده‌سازی و توزین مواد
- تغذیه و انتقال
- پخت اولیه (کاندیشنینگ Conditioning)
- اکستروژن (پخت-برش)
- خنک‌کن، خشک‌کن و بسته‌بندی
روش شکل دهی با اکسترودر
شکل‌دهی عمدتاً توسط دای یا قالب در انتهای ماردون انجام می‌شود. اندازه و شکل سوراخ‌های دای (قطر و هندسه) مشخص می‌کند که آیا خوراک به‌صورت پلت گرد، رشته‌ای، دایره‌ای توخالی یا ذرات پفکی خارج شود.
برای تولید خوراک شناور، ترکیب فرمول و تنظیمات دما/فشار باعث «پف کردن» و ایجاد ساختار متخلخل می‌شود که به دانسیته کم و قابلیت شناوری منجر می‌گردد. برای خوراک فرو رونده (sinking)، پارامترها طوری تنظیم می‌شوند که محصول متراکم‌تر و بدون فضای هوایی باشد.
اجزای دستگاه اکسترودر
اجزای اصلی که در همه اکسترودرهای خوراک مشترکند عبارتند از:
- هاپر و تغذیه‌گر (Feeder): محل ورود مواد و تنظیم اندازه فید.
- بدنه (Barrel) یا بشکه: محفظه‌ای که ماردون در آن می‌چرخد و عملیات اکستروژن انجام می‌شود.
- ماردون/مارپیچ (Screw / Worm): قلب اکسترودر که حرکت و فشرده‌سازی را انجام می‌دهد.
- المان‌های گرمایشی/سرمایشی و سنسورها: برای کنترل دما و فشار در زون‌های مختلف.
- دای (Die) یا قالب خروجی: تعیین‌کننده شکل و قطر ذرات.
- سیستم برش (Cutter): برش محصول خروجی به اندازه‌های معین.
- گیربکس و موتور: تأمین نیروی مکانیکی لازم.
- پنل کنترل/PLC: برای تنظیم و مانیتورینگ پارامترها مانند سرعت، دما و فشار.
مزایای تولید خوراک با دستگاه اکسترودر
تولید خوراک با اکسترودر مزایای فنی و اقتصادی متعددی دارد. از نظر تغذیه‌ای، ژلاتینه شدن نشاسته و دناتوره شدن پروتئین باعث افزایش هضم‌پذیری و قابل جذب‌تر شدن مواد می‌شود. از نظر بهداشتی، فرآیند با حرارت جزئی و فشار می‌تواند بسیاری از پاتوژن‌ها و تخم انگل‌ها را کاهش دهد.
محصول اکسترود شده معمولاً از نظر یکنواختی شکل، اندازه و دانسیته کنترل‌پذیر است، که برای ماهی‌ها و طیور اهمیت زیادی دارد.
همچنین امکان تولید خوراک شناور (floating) و فرو رونده (sinking) با تغییر ساده پارامترها وجود دارد که برای پرورش‌دهندگان آبزیان بسیار ارزشمند است. این مزایا در ترکیب با کاهش هدررفت، قابلیت استفاده از فرمول‌های غنی‌تر و تطبیق با نیاز هر گونه موجب جذابیت اکستروژن می‌شوند.
جدول مقایسه فنی دقیق اکسترودر تک‌مارپیچ و دو‌مارپیچ
برای انتخاب آگاهانه‌تر، مقایسه پارامترهای فنی این دو نوع اکسترودر اهمیت زیادی دارد. جدول زیر تفاوت‌ها را از نظر مشخصات کلیدی نشان می‌دهد:
| ویژگی فنی | تک‌مارپیچ (Single Screw) | دو‌مارپیچ (Twin Screw) |
|---|---|---|
| توان موتور (kW) | 15 – 75 | 30 – 150 |
| ظرفیت تولید (kg/h) | 100 – 1,200 | 300 – 5,000 |
| محدوده دما (°C) | 90 – 150 | 90 – 200 |
| فشار کاری (bar) | 30 – 50 | 50 – 80 |
| نرخ تغذیه (Feeding Rate) | یکنواخت ولی حساس به تغییرات رطوبت | پایدار حتی با رطوبت متغیر |
| راندمان انرژی | متوسط | بالاتر به دلیل کنترل دقیق‌تر فرآیند |
| توان اختلاط مواد | محدود، مناسب برای فرمول ساده | بسیار بالا، مناسب برای فرمول پیچیده و افزودنی‌های حساس |
| انعطاف در تغییر فرمول | متوسط | بسیار بالا |
| هزینه نگهداری | پایین‌تر | بالاتر |
| مناسب برای خوراک شناور | محدود به تنظیمات خاص | ایده‌آل و قابل کنترل دقیق |
| عمر قطعات سایشی | بیشتر در استفاده استاندارد | بسته به نوع محصول، ممکن است کمتر باشد |
قیمت دستگاه های اکسترودر
قیمت اکسترودرها بسیار متغیر است و به نوع (تک یا دو مارپیچ)، ظرفیت (کیلوگرم در ساعت یا تن در روز)، سطح اتوماسیون، برند و کشور سازنده بستگی دارد.
براساس بررسی بازارهای تولیدکننده و تامین‌کنندگان صنعتی، محدوده‌های معمول به صورت تقریبی عبارت‌اند از: ماشین‌آلات کوچک و آزمایشگاهی یا مینی‌اکسترودرها از چند هزار دلار (تقریباً 2٬000–10٬000 دلار)، اکسترودرهای صنعتی میان‌رده برای خوراک حیوانات خانگی و ماهی از حدود 10٬000 تا 60٬000 دلار، و خطوط کامل با ظرفیت بالا و اتوماسیون پیشرفته می‌توانند از 70٬000 دلار تا بالای 200٬000 دلار متغیر باشند.
این ارقام براساس اطلاعات منتشرشده توسط تامین‌کنندگان دستگاه و بازار تجهیزات غذایی/خوراک است و قیمت نهایی می‌تواند با توجه به گارانتی، خدمات پس از فروش، هزینه حمل و گمرک و سفارشی‌سازی بسیار متفاوت باشد
نکته: برای برآورد دقیق‌تر قیمت در بازار ایران یا تأمین‌کننده خاص، بهتر است استعلام قیمت رسمی از چند سازنده یا واردکننده گرفته شود.
نکات عملی برای خرید و بهره‌برداری
- قبل از خرید، ظرفیت واقعی مورد نیاز (کیلوگرم/ساعت) را محاسبه کنید تا از خرید ماشن بیش از حد بزرگ یا کوچک جلوگیری شود.
- توجه ویژه به خدمات پس از فروش، قطعات یدکی و دسترسی به تامین‌کننده محلی داشته باشید.
- کنترل کیفیت فرمول و نرمال‌سازی رطوبت ورودی، تأثیر مستقیم بر نتیجه اکستروژن و شناوری محصول دارد.
- اگر نیاز به تولید انواع مختلف خوراک (شناور و فرو رونده، اندازه‌های مختلف، با یا بدون پرکن) دارید، اکسترودر دو‌مارپیچ انعطاف‌پذیری بیشتری ارائه می‌دهد.
جمع‌بندی
دستگاه اکسترودر ابزاری کلیدی در تولید خوراک طیور و آبزیان است که با استفاده از مکانیک، حرارت و فشار محصولی یکنواخت، قابل هضم‌تر و مطابق با نیازهای تغذیه‌ای ایجاد می‌کند. انتخاب بین تک‌مارپیچ و دو‌مارپیچ بستگی به بودجه، پیچیدگی فرمول و نیاز به کنترل فرایند دارد. دامنه قیمتی وسیعی برای این دستگاه‌ها وجود دارد و برای تصمیم‌گیری اقتصادی و فنی بهتر است نیاز واقعی تولید و پشتیبانی فنی را در نظر بگیرید. با مشاورین نوبل فارم مشورت کنید تا بهترین تصمیم را گرفته و مناسب ترین محصولات را انتخاب کنید.
سؤالات متداول درباره دستگاه اکسترودر خوراک طیور و آبزیان
۱. دستگاه اکسترودر خوراک ماهی چیست و چه کاربردی دارد؟
دستگاه اکسترودر خوراک ماهی یک ماشین صنعتی است که با استفاده از فشار، حرارت و برش مکانیکی، مواد اولیه خوراک را به پلت‌های یکنواخت و باکیفیت تبدیل می‌کند. این دستگاه می‌تواند خوراک شناور یا فرو رونده برای انواع ماهی و میگو تولید کند و هضم‌پذیری مواد را بهبود دهد.
۲. تفاوت اکسترودر تک‌مارپیچ و دو‌مارپیچ در چیست؟
اکسترودر تک‌مارپیچ برای تولید خوراک ساده‌تر با هزینه کمتر مناسب است، در حالی که اکسترودر دو‌مارپیچ کنترل بهتری بر رطوبت، دانسیته و بافت خوراک دارد و برای فرمول‌های پیچیده و تولید خوراک شناور باکیفیت ایده‌آل است.
۳. آیا با اکسترودر می‌توان خوراک طیور و آبزیان را با یک دستگاه تولید کرد؟
بله، بسیاری از مدل‌های اکسترودر قابلیت تولید انواع خوراک برای طیور، آبزیان و حتی حیوانات خانگی را دارند. تنها کافی است قالب (دای) و تنظیمات فشار و دما تغییر داده شود تا محصول متناسب با گونه هدف تولید شود.
۴. طول عمر دستگاه اکسترودر چقدر است؟
عمر مفید یک دستگاه اکسترودر صنعتی بسته به کیفیت ساخت، برند، نحوه استفاده و برنامه‌ریزی نگهداری می‌تواند بین 10 تا 15 سال باشد. استفاده از قطعات یدکی اصلی و سرویس دوره‌ای عمر دستگاه را افزایش می‌دهد.
۵. چه عواملی بر قیمت دستگاه اکسترودر تأثیر می‌گذارد؟
عوامل اصلی شامل ظرفیت تولید (کیلوگرم در ساعت)، نوع اکسترودر (تک‌مارپیچ یا دو‌مارپیچ)، برند سازنده، سطح اتوماسیون و تجهیزات جانبی مثل خشک‌کن و سیستم پوشش‌دهی (Coating) است.
۶. خوراک شناور و خوراک فرو رونده چه تفاوتی دارند؟
خوراک شناور روی سطح آب باقی می‌ماند و برای ماهی‌های سطح‌خوار مناسب است، در حالی که خوراک فرو رونده به کف آب می‌رود و برای گونه‌های کف‌زی استفاده می‌شود. تنظیم فشار، دما و رطوبت در اکسترودر تعیین‌کننده نوع خوراک است.
۷. آیا استفاده از اکسترودر باعث کاهش ضایعات خوراک می‌شود؟
بله، تولید خوراک با اکسترودر به دلیل شکل یکنواخت، دانسیته کنترل‌شده و پایداری بیشتر در آب، باعث کاهش هدررفت خوراک و بهبود ضریب تبدیل خوراک می‌شود.
اشتراک گذاری
